Fobiler dış dünyadan gelen tehditlere karşı hissedilen korkunun bir çeşididir. Birçok farklı çeşidi olsa da temel işleyiş sistematiği yönünden bir birine benzerlikler gösterirler. Bu gün fobiler üzerine yazmak istiyorum.
Özgül fobiler birçok farklı durum ve nesneye karşı ortaya çıkabilir. Ancak bazıları daha yaygın olarak görülür. Öyle tahmin ediyorum ki hayvan fobileri, yükseklik korkusu, kan ve yaralanma fobisi, uçak korkusu gibi yaygın görülen fobi türlerini toplumda da öyle ya da böyle birçoğunuz duymuştur. Bazı fobi türleri daha fazla görüldüğü ve bilindiği için özgül fobi denildiğinde bir kısım özgül fobi akla gelse de araba sürme fobisinden, sivri uçlu nesne fobisine, gök gürültüsü fobisinden, deniz ve okyanus fobisine kadar çok çeşitli bir alanda özgül fobiler olabilir.
Özgül fobilerin nedeni ile ilgili genel geçer doğrular söylemek mümkün olmasa da genetik aktarım ve yaşantı yoluyla koşullanma gibi nedenleri gösteren çalışmalar vardır. Örneğin anne babasında bir fobi olan bireylerin fobi sahibi olma oranı daha fazla olarak gösterilmiştir. Yine ünlü küçük Albert deneyi ile yaşantı yoluyla fobi gelişebileceği gösterilmiştir. Johns Hopkins Üniversitesi'nde yapılan bu deneyde 8 aylık bir bebek olan Albert’e beyaz fare, tavşan, yanan kağıt parçaları, peruk, maske gibi ilk kez karşılaşabileceği nesneler ve durumlar gösterilir. Albert bu nesne ve durumlara doğal kabul edilecek tepkiler gösterir. Hiç birine korku tepkisi göstermez. Her şeye gülümser. Daha sonra Albert’in tek başına bulunduğu odaya beyaz bir laboratuar faresi koyulur. Albert fareye gülümser yakalamaya çalışır onunla oynar. Sonra Albert fareye her dokunduğunda bir demir çubuk ve çekiçle yüksek rahatsız edici sesler çıkarılır. Ses kesilince Albert tekrar fareyle oynamayı dener. Ve Albert fareye her dokunduğunda aynı gürültülü sese maruz bırakılır. Bir süre sonra Albert fareye dokunmaktan korkmaya başlar. Bu deney birkaç gün sürer ve tekrarlanır. Bilim insanları deneyi daha ileri taşıyıp odaya tavşan ve bazı tüylü objeler de getirirler. Çıkan sonuç Albert özellikle beyaz renkli tüylü bir nesne görürse korkup ağlamaya başlar ve kaçmaya çalışır. Artık ses çıkarılmasa da yumuşak ve beyaz tüylü nesneler Albert için korku verici hale gelmiş olur. 1920’lerde yapılan bu deney etik açıdan birçok eleştiri almış olsa da halen klasik koşullanmanın ve fobilerin oluşumu hakkında fikir vermeye devam etmektedir. Nasıl oluşuyor olursa olsun fobiler ile ilgili bilinmesinin gerekli olduğunu düşündüğüm asıl yönü nasıl sürdüğü ve yıllarca devam ettiği. Sürdürülmesine etki eden iki önemli tutum kaçınma ve güvenlik davranışları. Yani özgül fobisi bulunan nesne ya da durumla karşılaşmaktan kaçınmak veya karşılaşılacak olunduğunda kendini daha güvende hissetmesine yarayacak bir kişi, eşya veya ritüel ile kaygı ve korkusunu azaltmaya çalışmak. Bu iki durum da aslında fobilerin sürmesinde oldukça önemli bir etkiye sahiptir.
Özgül fobiler ile ilgili sosyal ortamlarda bazen konu açılıyor. Bir kişinin korktuğu yapamadığı bir durum anlatılıyor. Toplumumuzda iki konuda bilginin artmasına ihtiyaç olduğunu gözlemliyorum. Birincisi adı çok duyulmuş olmayan korkuların bir özgül fobi olduğu pek bilinmiyor. Anlam verilemeyen, nedeni, çözümü bilinmeyen, o kişinin başına gelmiş gizemli bir durum sanılabiliyor. Yaygın rastlansın veya oldukça ender görülen bir özgül fobi türü olsun. Fobi fobidir. İnsan psikolojisi açısından aynı sistematik işleyişi kullanır. İkincisi ve belki en önemlisi Özgül fobiler bir kişilik özelliği gibi bireyle sonsuza kadar sürmek zorunda değildir. Psikoterapiyle veya ilaç artı psikoterapiyle Özgül fobilerden kurtulmak mümkün olabilmektedir.
Özgül fobisi olan bir bireysen kim bilir senin için bu yaşamını nasıl sınırlıyor? Hayatın sınırları vardır evet ama fobiler size sınır olmasın diye yapılabilecek bir şeyler var. Fobilerden, hayatı olduğu gibi yaşayabilmeye giden yolda cesaret ve destek dilerim.
