İkincil travma, adından da anlaşılacağı gibi travmatik olaya doğrudan maruz kalmadığı halde, olaya şahit olan ya da yazılı-görsel medya aracılığıyla olayı izleyen kişilerin “travmatize” olması anlamına gelmektedir.
Kahramanmaraş ilimizde meydana gelen ve çevre illeri de ciddi derecede etkileyen deprem sebebiyle ülke olarak derin bir acı yaşıyoruz. Hep beraber bu büyük afetin yaralarını sarmak telaşındayız. Gözümüz kulağımız deprem bölgelerinde ve oradan gelecek haberlerde. Televizyon ve sosyal medya gibi iletişim araçlarıyla bölgeden gelen haber ve görüntüler bütün Türkiye’ye yayılıyor. O bölgede depremi yaşayan vatandaşlarımız ve çocuklar maruz kaldıkları durumdan dolayı bir çok olumsuzlukla karşı karşıya kaldılar. Bu olumsuzluklardan bir tanesi de psikolojik travma.
Bireyin fiziksel bütünlüğünü tehdit eden, dehşete düşüren, çaresiz bırakan, olağan ya da olağandışı yaşantılar psikolojik travmaya neden olur. Travmatik olay sonrasında travma sonrası stres bozukluğu(TSSB) gelişebilir. Depremi yaşayan illerimiz için psikolojik travma kaçınılmaz görünüyor. Ancak depremin yarattığı yıkımı medyadan takip eden Antalya gibi iller ikincil psikolojik travma riski altındadır. Deprem bölgesindeki korkutucu görüntülere, derin acılara medya araçlarıyla uzun süre duygusal yük oluşturacak düzeyde maruz kalmak ikincil travmaya neden olabilmektedir. İkincil travmalarda da tıpkı olaya maruz kalan bireyler gibi
- isteksizlik,
- çökkünlük,
- uykusuzluk,
- karamsarlık,
- kabuslar,
- olayla ilgili anıların rahatsız edici biçimde sık sık hatırlanması,
- sürekli olarak olayın tekrarlanacağı korkusu ve bu nedenle diken üstünde hissetme,
- kolay irkilme,
- çabuk sinirlenme,
- gelecekle ilgili plan yapamama,
- yabancılaşma (başkaları beni veya yaşadıklarımı anlamıyor hissi) görülebilmektedir.
Yetişkinler için bile durum böyleyken henüz gelişimleri devam eden çocukların ikincil travmaya maruz kalmaları ilerleyen dönemlerde ciddi ruhsal zorluklara neden olabilmektedir. Çocukların olayları anlamlandırma biçimleri yetişkinlerden belirgin düzeyde farklılaşacağı için çocukların deprem ile ilgili maruz kalacakları içeriklerin ve çocuklara verilen bilgilerin özenle seçilmiş olması gerekir. Hatta mümkünse 12 yaş altındaki çocukları deprem görsellerine ve haberlerine maruz bırakmamak daha uygun olacaktır. Evde bütün gündemin deprem olmamasının ve rutin günlük aktivitelere dönülmesinin çocuklara fayda sağlayacağı söylenebilir. Ancak soruları olursa yanıtsız bırakılmamalı, geçiştirilmemelidir. Konu ile ilgili soruları olduğunda bilimsel ve doğru bilgiyi somut ve basit bir dille duygu yüklemeden aktarmak gerekiyor. Yaşanan durumu anlatırken tehlikenin geçtiği ve şu an güvende olunduğu mutlaka anlatılmalıdır.
Yetişkinlerin de ikincil travma yaşayabildiği unutulmamalıdır. Gençlerin ve yetişkinlerin de bu süreçte medyayı haber almak ve doğru bilgiye ulaşmak amacıyla kullanması ve yoğun duygu yüklü travmatik görüntülere uzun süre maruz kalmamaya özen göstererek kendi psikolojik sağlamlıklarını koruması önemli hale gelmektedir. Gerekiyorsa bir uzmandan psikolojik destek alınmalıdır.
Bu tarz dönemlerde toplumda infial etkisi yaratacak gerçek dışı bilgi ve görsellerin kimseye yarar sağlamayacağı aksine insanların dayanma gücünü zayıflatacağı, bilgi kirliliği yaratarak doğru bilgiye ulaşmayı zorlaştıracağı unutulmamalıdır. Bilgi alınan haber kaynağının ve yayılmasına katkı sağlanan bilginin doğru ve yararlı olup olmadığı mutlaka değerlendirilmelidir.
Bireylerde iyi niyetli olarak ortaya çıkan yardımcı olma, yardım etme istediğini doğru ve yararlı kanallara yöneltmek çok önemlidir. Deprem bölgesindeki vatandaşlarımıza yardım biçiminin diğer yardımlar ile koordineli olarak gerçekleşmesi hayati öneme sahiptir. Afet durumları için kurumlar arası koordinasyon görevi AFAD’a verilmiştir. AFAD’ın bilgilendirmelerini önemsemek ve yönlendirmelerine uymak gerekir.
Bu zorlu günleri de birliktelik ve dayanışma içinde aşacağız. Kendimiz iyi durumda olursak başkasına yardım etmemiz ancak o zaman mümkün olur. Sosyal medya görsellerine veya televizyon görsellerine uzun süre maruz kalıp kendimizi psikolojik olarak yaralamadan, medyayı uygun kullanarak kendi psikolojik sağlamlığımızı korumayı ve deprem bölgelerinin yaralarını hep beraber sarabilmeyi diliyorum. Deprem bölgesinde bulunan vatandaşlarımıza, yakınları o bölgede olan vatandaşlarımıza geçmiş olsun. Umarım en az kayıp ve yarayla atlatırız. Kalbimiz, aklımız sizinle.
