Birleşmiş Milletler 2022 Mutluluk Raporu’nda Türkiye 146 ülke arasında 112. sırada yer almış. Oldukça gerilerde. O zaman cehalet mutluluksa biz neden mutsuzuz?
Hâlbuki derler ki; “Bir insanın yaşadığı dünya hakkında bildiği şey okyanustan alınan çay kaşığının ucundaki su kadardır.” Bu demek oluyor ki en düz mantıkla bir kimsenin her şey hakkında bilgi sahibi olması çok mümkün değil. Düşünsenize koskoca İlkçağ filozofu Sokrates bile “Bildiğim bir şey varsa hiçbir şey bilmediğimdir” demiş. Demek ki bir kimsenin her şey hakkında bilgi sahibi olmasında bir terslik var. İşte bilim burada devreye giriyor ve bunu Dunning-Kruger Etkisi olarak nitelendiriyor.
Aslında Dunning-Kruger Etkisi iki yönlü. İlki kendisini az bilgiyle çok özgüvenli görenler; ikincisi ise çok bilgili olup bildiklerini yetersiz görenler ve kendisini olduğundan aşağı çekenler. Fakat ben bu yazımda ilkinden bahsetmek istiyorum. Çünkü her an her yerde özellikle de medyada sıklıkla karşımıza çıkıp kendisine inananları peşinden sürükleyecek kadar güçlü bu etkiye sahip kişilerin sayısı bir hayli fazla.
Dunning-Kruger etkisini aslında halk dilinde “cahil cesareti” olarak biliyoruz. Amerikan Sosyal Psikolog olan David Dunning ve JustinKruger’ın 1999 yılında ortaya koydukları bir çalışmanın ürünü olarak literatürde yerini alıyor. 1995 yılında McArthurWheeler isimli vatandaş video kameraların kendisini görmeyeceğini düşünerek yüzüne sürdüğü limon suyuyla iki banka soygunu gerçekleştiriyor, haliyle çok kısa süre içerisinde yakalanıyor. Bunun üzerine Dunning ve Kruger, “Wheeler bir banka soyguncusu olamayacak kadar aptalsa, belki de bir banka soyguncusu olamayacak kadar aptal olduğunu bilemeyecek kadar da aptaldır.” önermesiyle çıktıkları bu yolda Nobel Ödülü kazanarak başarılarını taçlandırıyorlar.
Genel olarak bu etkiye sahip kişiler hayali (sanrılı) üstünlük hissine sahip olarak nitelendirilirler. Özgüvenleri çok yüksektir, her şey hakkında fikir sahibidir, başarısızlıklarını kabul etmez veya gizler, başkalarının başarılarını küçümser, kendi yaptığı başarısızlıkları görmek yerine başkalarının başarısızlıklarını eleştirir…
İnsanoğlunun var olduğu zamandan bu yana cehalet hep vardı. Var olmaya da devam edecek. Ama asıl tehlikeli olan her şeyi çok bilen bu kişilerin kitleleri peşinden sürükleme potansiyeline sahip olanları. Yani siyasetçiler, kanaat önderleri, televizyonda veya sosyal medyada boy gösteren uzmanlar, akademisyenler ve daha niceleri. Özellikle ülke kritik zamanlardan geçerken bu etkiye sahip kişilerin medyada yaptıkları açıklamalar tam bir akıl tutulması. Covid-19 salgınında bir uzmanın çıkıp Türk genine Covid bulaşmıyor açıklamaları; 6 Şubat Kahramanmaraş merkezli yaşadığımız depremde bir akademisyenin çıkıp “Deprem veya binalar öldürmez Allah öldürür, Mars’ta da olsalar yine öleceklerdi, eceli gelen öldü” şeklinde kurduğu cümlesi ya da HAARP’a inananlar gibi. Bu bahsettiğim örnekler ne acı ki en masumları, çok daha önemli insanlardan maalesef çok daha beterlerine de şahit oluyoruz.
Önümüzde başka bir felaket yaşanmadığı sürece ülkemiz için kritik önemi olan Cumhurbaşkanlığı seçimleri var. Haliyle medyanın gündemi de bu seçimler. Bu demek oluyor ki ekranlarda, sosyal medyada Dunning-Kruger Etkisine yönelik özellikler taşıyanları daha çok göreceğiz. Kısacası her konuşanın bilge olduğunu düşünmek bir yanılsamadan ibaret olabilir ve bizi ülke olarak daha çok mutsuz edebilir.
Bu tarz bir davranış bozukluğuna sahip kişilerden korunmanın en kolay yolu karşı tarafı sorgulamaktan geçiyor. En kalıcı yolu ise gelecek nesillerin çocukluktan itibaren iyi bir eğitim alarak paylaşımcı ve dayanışmacı bir şekilde yetiştirilmesini sağlamak. Bize düşen bu etkiye sahip olan kişilerin olduğunu bilerek hareket etmek, her içi boş lafa inanmamak, sırtımızı bilime dayamak ve bol bol okuyup fikir sahibi olarak sorgulamak. Yani karşı tarafın söylediklerinin yüzde yüz doğru olmadığını anlamak burada önemli. Çünkü bu kişilerin bildikleri oldukça az, özgüvenleri bir hayli fazla. Einstein’ın da dediği gibi: Cehalet ne güzel şey; her şeyi biliyorsun.
